Τα Ιωάννινα και η Δωδώνη βρίσκονται στην ηπειρωτική χώρα, σε απόσταση πάνω από 60 χλμ. σε ευθεία γραμμή από τις ακτές του Ιονίου. Στα χάρτη διακρίνεται η θέση του κάστρου των Ιωαννίνων ενώ στο κέντρο της λίμνης το Νησί. Απόσπασμα από το χάρτη Ήπειρος- Θεσσαλία της εταιρείας Road

Στο νομό Ιωαννίνων δύο μνημεία αποτελούν μια ιστορική συνέχεια. Καθώς έσβηνε το μαντείο της Δωδώνης γύρο στα μέσα της 1ης χιλιετίας μ.Χ., μετά από μια χιλιετή ιστορία, ξεκινούσε η ιστορία της πόλης των Ιωαννίνων, η οποία κατέστη το πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής.

Η Δωδώνη απέχει 15 χλμ. ΝΔ της πόλης των Ιωαννίνων και βρίσκεται σε υψόμετρο 640 μ., στους πρόποδες του όρους Τόμαρος. Το ιερό της Δωδώνης βρίσκεται στην ΒΑ πλευρά μιας μικρής κοιλάδας που σχηματίζεται δυτικά από τον Τόμαρο, που υψώνεται απότομα μέχρι τα 1974μ. υψόμετρο και ανατολικά από τις βουνοσειρές της Μεγάλης Τσούκας και του Προφήτη Ηλία που υψώνονται μέχρι τα 1172 μ. υψόμετρο.

Το τοπίο είναι επιβλητικό, αντάξιο ενός σημαντικού ιερού, το οποίο, αν και βρισκόταν σε μεγάλη απόσταση από τα σημαντικά πολιτικά και πολιτιστικά κέντρα της αρχαιότητας, υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα μαντεία της εποχής. Τη φήμη του την διατήρησε παρ’ όλη την δυσκολία πρόσβασης σε αυτό, καθώς απείχε 45 χλμ. σε ευθεία γραμμή από τη θάλασσα, σε τόπο δύσβατο και απλησίαστο και ‘’παγερό’’ (δυσχειμέρου κατά τον Όμηρο).

Η κοιλάδα της Δωδώνης. Στο βάθος το βουνό Τόμαρος.

Η Δωδώνη εθεωρείτο από τους Έλληνες το αρχαιότερο μαντείο του Ελληνικού χώρου. Εκτενώς αναφέρεται στο μαντείο ο Ηρόδοτος. Αναφέρει ότι ο Κροίσος θέλοντας να πληροφορηθεί για την αυξανόμενη δύναμη των Περσών έστειλε πρεσβείες στα σπουδαιότερα μαντεία της εποχής του στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και της Δωδώνης. Με αφορμή την επίσκεψη του στην Αίγυπτο γράφει για την ίδρυση του μαντείου της Δωδώνης με το ιδιαίτερο γλαφυρό του ύφος και τον μυθοπλαστικό του λόγο (2.52-7):

«[...] Όπως πληροφορήθηκα στη Δωδώνη, στα αρχαία χρόνια οι Πελασγοί έκαναν θυσίες με επικλήσεις στους θεούς, χωρίς όμως να τους ονομάζουν, ή να τους χαρακτηρίζουν και τούτο επειδή δεν είχαν ποτέ ακούσει τα ονόματα των θεών. Τους ονόμαζαν με την λέξη θεοί επειδή έθεσαν τα πάντα σε τάξη και είχαν μοιραστεί όλες τις εξουσίες. Αργότερα αφού πέρασε πολύς καιρός, έμαθαν τα ονόματα των άλλων θεών που ήρθαν από την Αίγυπτο, αλλά του Διονύσου το όνομα το έμαθαν πολύ αργότερα. Μετά από καιρό έστειλαν να πάρουν χρησμό από τη Δωδώνη για τα ονόματα. Το μαντείο αυτό θεωρείται το αρχαιότερο μαντείο των Ελλήνων και την εποχή εκείνη ήταν το μόνο. Καθώς λοιπόν, οι Πελασγοί ζητούσαν χρησμό στην Δωδώνη, αν έπρεπε να χρησιμοποιήσουν τα ονόματα που προέρχονταν από τους βαρβάρους, το μαντείο τους απάντησε θετικά. Από τότε μεταχειρίζονταν τα ονόματα των θεών στις τελετές. Από τους Πελασγούς τα πήρανε αργότερα οι Έλληνες.

Αλλά οι Έλληνες δεν ήξεραν έως προχθές που λέει ο λόγος, από πού κατάγεται ο καθένας από τους θεούς, αν υπήρχαν όλοι ανέκαθεν και ποιος ήταν ο καθένας τους. Γιατί ο Ησίοδος και ο Όμηρος είναι θαρρώ, παλαιότεροι μου όχι περισσότερο από τετρακόσια χρόνια. Αυτοί είναι που δημιούργησαν την ελληνικά θεογονία, που έδωσαν στους Θεούς τις επωνυμίες τους, όρισαν τις τιμές που πρέπει να τους αποδίδονται και τις ιδιότητες που έχουν. Για του ποιητές που λέγεται ότι έζησαν πριν από αυτούς, εγώ νομίζω πως έζησαν μετά. Από τα παραπάνω, τα πρώτα τα αναφέρουν οι ιέρειες της Δωδώνης, τα άλλα τα σχετικά με τον Ησίοδο και τον Όμηρο , τα λέω εγώ. 

Αναπαράσταση του Μαντείου Δωδώνης στο τέλος του 3ου αιώνα π.Χ . Σε κόκκινο κύκλο η θέση της ιερής οικίας. Σχέδιο Β. Χαρίσης

Για το μαντείο των Ελλήνων (Δωδώνης) και το μαντείο της Λιβύης (Άμμωνος Δία) οι Αιγύπτιοι διηγούνται τα ακόλουθα: Λένε οι ιερείς των Θηβαϊκού Δία ότι οι Φοίνικες άρπαξαν δύο γυναίκες ιέρειες από τις Θήβες και καθώς πληροφορήθηκαν η μία πουλήθηκε στην Λιβύη και η άλλη στους Έλληνες . Αυτές οι δύο γυναίκες θα ήσαν που ίδρυσαν πρώτες τα μαντεία στη Λιβύη και την Ελλάδα. Όταν τους ρώτησα από πού τα ξέρουν αυτά και μιλάνε με τόση βεβαιότητα μου απαντήσανε ότι την εποχή εκείνη κάνανε μεγάλη έρευνα για τις δύο γυναίκες και δεν μπόρεσαν να τις βρουν, αλλά αργότερα πληροφορήθηκαν τα όσα μου ανέφεραν  

Αυτά άκουσα από τους Θηβαίους ιερείς. Οι ιέρειες όμως της Δωδώνης λένε τα ακόλουθα: Δύο μαύρες περιστερές πέταξαν από τη Θήβα της Αιγύπτου και η μία πήγε στην Λιβύη και η άλλη στην Δωδώνη, η δεύτερη κάθισε πάνω σε μια βελανιδιά και τους είπε με ανθρώπινη  φωνή, ότι στο σημείο εκείνο ακριβώς έπρεπε οπωσδήποτε να κτιστεί μαντείο του Δία. Εκείνοι που τα άκουσαν θεώρησαν ότι ήταν θεία προσταγή και συμμορφώθηκαν.

Το περιστέρι που έφθασε στην Λιβύη διέταξε τους Λίβυους να κτίσουν μαντείο του Άμμωνος. Και ετούτο είναι αφιερωμένο στο Δία. Οι ιέρειες της Δωδώνης που μου έδωσαν αυτές τις πληροφορίες ήσαν η Προμένεια η πιο ηλικιωμένη, η Τιμαρέτη η μεσαία και η Νικάνδρα η πιο νέα. Συμφωνούσαν μαζί τους και οι άλλοι Δωδωναίοι που ασχολούνταν με το ιερό.

Αναπαράσταση της ιεράς οικίας στο τέλος του 3ου αιώνα π.Χ. Σχέδιο Β. Χαρίσης	Η ιερά οικία σήμερα, με την ιερή βελανιδιά που φυτεύτηκε στη θέση της αρχαίας.

Η γνώμη μου για τα παραπάνω είναι η ακόλουθη: Εάν είναι αλήθεια ότι οι Φοίνικες άρπαξαν τις δύο ιέρειες και πούλησαν την μία από αυτές στην Λιβύη και την άλλη στην Ελλάδα, τότε νομίζω ότι εκείνη που πήγε στην ονομαζόμενη σήμερα Ελλάδα που πρωτύτερα λεγόταν Πελασγία, πουλήθηκε στην Θεσπρωτία και μετά ενώ εργαζόταν δούλη εκεί, ίδρυσε ένα ιερό του Δία κάτω από μια βαλανιδιά, γιατί ήταν φυσικό σαν ιέρεια του Δία στις Θήβες να τον θυμάται στον τόπο όπου είχε φτάσει. Όταν έμαθε τα Ελληνικά ίδρυσε το μαντείο. Και τότε θα διηγήθηκε ότι οι ίδιοι Φοίνικες που είχαν πουλήσει αυτήν, είχαν πουλήσει και την αδελφή της στην Λιβύη.

Νομίζω ότι οι Δωδωναίοι ονόμασαν τις δύο γυναίκες περιστερές επειδή ήσαν ξένες και η λαλιά τους, τους φαίνονταν σαν του πουλιού. Μετά από καιρό ισχυρίζονται, η περιστερά μίλησε με ανθρώπινη φωνή, δηλαδή ότι η γυναίκα άρχισε να μιλάει ελληνικά. Όσο μιλούσε ξενικά τους έμοιαζε η ομιλία της σαν του πουλιού, γιατί πώς μπορεί ένα περιστέρι να μιλήσει με ανθρώπινη φωνή; 

     Όταν λένε ότι το περιστέρι ήταν μαύρο, θέλουν να πουν ότι η γυναίκα ήταν Αιγύπτια. Ο τρόπος της μαντείας στην Αιγυπτιακή Θήβα και στην Δωδώνη είναι παραπλήσιος.»

Μετάφραση Άγγελου Βλάχου

 

Η Δωδώνη αναφέρεται και στον μύθο της Αργοναυτικής εκστρατείας, καθώς ο Ιάσωνας, μετά την προτροπή της θεάς Αθηνάς, μετέβη στο ιερό για να πάρει κλαδί από την ιερή βελανιδιά που θα τοποθετούσε στην πλώρη του πλοίου του για να τους οδηγεί και να τους προστατεύει στο επικίνδυνο ταξίδι τους προς την Κολχίδα.

Ο Ομηρικός Αχιλλέας στο Δωδωναίο Δία έκανε σπονδές, ενώ ο Οδυσσέας πέρασε από τη Δωδώνη για να μάθει πως θα επιστρέψει στην πατρίδα του.

Και στη Δωδώνη μού ’λεγε πως είχε αυτός περάσει

απ’ τ’ αψηλόκροφο το δρυ το θέλημα του Δία

ν’ ακούσει πως θα ξαναρθεί στο πλούσιο νησί του,

κρυφά μαθές ή φανερά, τόσον καιρό που λείπει

Μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη



Στο ιερό έχουν επιβεβαιωθεί ευρήματα από το 2000 π.Χ., όπου λατρευόταν η Μεγάλη Θεά, θεά της γονιμότητας, η οποία σταδιακά παραμερίσθηκε από την λατρεία του Δία και της γυναίκας του Διώνης κατά την τοπική λατρεία.


Από το θρόισμα των φύλλων της ιερής βελανιδιάς και το πέταγμα των περιστεριών, οι ιερείς που, όπως αναφέρει ο Όμηρος, δεν έπλεναν τα πόδια τους (ανιπτόποδες) και κοιμόντουσαν στο χώμα (χαμαιεύναι), για να αντλούν μαντική δύναμη, ερμήνευαν τους χρησμούς των θεών προς τους θνητούς. Τους επόμενους αιώνες μια σειρά λεβήτων που εφάπτονταν μεταξύ τους, στηριγμένοι πάνω σε χάλκινους τρίποδες, βγάζανε ήχους που μαζί με το θρόισμα των φύλλων της βελανιδιάς δίνανε τη δυνατότητα στους ιερείς να ερμηνεύουν τη θέληση των θεών.

Το ιερό παρέμεινε εν ενεργεία μέχρι και τον 4^ο αιώνα μ.Χ., οπότε η χριστιανική λατρεία επικράτησε στην περιοχή και επιβεβαιώνεται από την ανέγερση παλαιοχριστιανικής βασιλικής της οποίας λείψανα υπάρχουν στο ανατολικό τμήμα του ιερού.

Η Δωδώνη υπήρξε το ιερό των Ηπειρωτών, όπως το Δίον για τους Μακεδόνες και οι Δελφοί για τους νοτιοελλαδίτες.

Την περίοδο της ακμής των Ηπειρωτών τον 3^ο και 2^ο αιώνα π.Χ.  η Δωδώνη εξωραΐσθηκε και απόκτησε νέα κτήρια, ενώ κτίσθηκε το επιβλητικό θέατρο της και δημιουργήθηκε το στάδιο του ιερού, όπου πραγματοποιούντο οι αγώνες των ‘’Ναϊων’’, από την προσφώνηση που έφερε ο Δίας.

|